Publikacje dot. okolic Jerzwałdu i Zalewa

Moderatorzy: Ewingi, Kazimierz Madela

Ewingi
Posty: 262
Rejestracja: 2010-02-03, 20:20
Lokalizacja: Poznań

Publikacje dot. okolic Jerzwałdu i Zalewa

Post autor: Ewingi »

Wstępne wyniki badań nad
rozmieszczeniem Orchidaceae
na Pojezierzu Iławskim

(Preliminary results of the study of contribution
to Orchidaceae in Iławskie Lake District)

PIOTR RUTKOWSKI, KAROLINA SZCZEPANIAK

Recz dotyczy storczyków. Autorzy podali m.inn. szczegółowe rozmieszczenie, zasoby i zagrożenia tych kwiatów w okolicach Jerzwałdu.
Np. o Dactylorhiza incarnata (L.) Soó
Geografizm: gatunek śródziemnomorsko-borealny, oceaniczny; Europa, zachodnia
Azja.
Stanowiska i zasoby:
– ścieżka wzdłuż Jeziora Płaskiego za miejscowością Polajny, III,
– okolice miejscowości Dobrzyki, wzdłuż kanału łączącego jezioro Ewingi z Jeziorakiem,
(I),
– przy drodze Jerzwałd–Dobrzyki w obniżeniach terenu, II,
– przy drodze Jerzwałd–Dobrzyki, bezpośrednio przy miejscowości Dobrzyki, I,

Pełny tekst znajduje sie pod adresem: http://abc.biology.ug.edu.pl/userfiles/abc1/abc1_08.pdf
Ewingi
Posty: 262
Rejestracja: 2010-02-03, 20:20
Lokalizacja: Poznań

Post autor: Ewingi »

Kolejna publikacja w pełni dostępna w sieci:

Mariusz ANTOLAK
Uniwersytet Warmińsko – Mazurski
Katedra Architektury Krajobrazu i Agroturystyki
Olsztyn

ZARZĄDZANIE ZASOBAMI KRAJOBRAZU KULTUROWEGO
PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH NA PRZYKŁADZIE
PARKU KRAJOBRAZOWEGO POJEZIERZA IŁAWSKIEGO


ZARZĄDZANIE KRAJOBRAZEM KULTUROWYM
Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr 10
Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Sosnowiec, 2008

Adres: http://www.krajobraz.kulturowy.us.edu.p ... ntolak.pdf
Kazimierz Madela
Posty: 53
Rejestracja: 2010-02-02, 11:13
Lokalizacja: Berlin

Post autor: Kazimierz Madela »

Dokumenty z czasów krzyżyckich dotyczące Zalewa

Konrad Rossberg: Altpreussische Monatsschrift 1872 r.


W archiwum miejskim w Zalewie znajduje się spora ilość dokumentów z czasów krzyżackich, których nie wymienia Voigt w swoim dziele „ Historia Prus”. Zdaje się również, że nie są one znane innym autorom i dotąd, jak mi wiadomo, nigdy nie były opublikowane bądz pokazane szerszej publiczności. Z uwagi na to, że dokumenty te dotyczą najwcześniejszych dziejów Zalewa, a więc są interesujące jedynie regionalnie dla niewielkiego grona osób, długo zastanawiałem się nad ich opublikowaniem. Wychodziłem bowiem z założenia, że jest to zadanie dla jakiegoś przyszłego kronikarza dziejów miasta. Poważne przemyślenia skłoniły mnie jednak do podjęcia decyzji ich opracowaniu. Nie wiadomo bowiem, czy kiedykolwiek znajdzie się ktoś chętny do napisania dziejów Zalewa, gdyż w rzeczywistości jest mało dokumentów źródłowych o tym mieście i aby podołać temu zadaniu, wymagane są solidne studia nad archiwaliami*. Trudno jest też przewidzieć, czy te stare dokumenty nie ulegną zupełnemu zniszczeniu, a przecież z całą pewnością zasługują one na uchronienie przed zapomnieniem**. Uważam też, że opublikowanie tych dokumentów uzupełni dotychczasową wiedzę o Prusach, szczególnie o powstaniu miasta Zalewa, o czym Voigt i Vossberg nie wiedzą nic dokładnego, a ten ostatni pisał nawet błędnie o dacie założenia tego miasta. No i jeszcze jeden pożytek z tego będzie taki, że powstanie w ten sposób możliwość analizy imion świadków wymienionych w tych dokumentach. W tym miejscu pozwolę sobie już z góry powiedzieć, że rycerz zakonny Ywan, który w bitwie pod Połowcami w 1331 r. dzierżył w dłoniach sztandar Krzyżaków (Voigt, IV, p 496), pojawia się w dokumencie zalewskim z 1327 r. jako komtur domowy Dzierzgonia. A w innym dokumencie zalewskim z 1383 r. Wielki Mistrz Krzyżacki, Urlich von Jungingen (1407-1410), występuje jako mistrz rybicki (Fischmeister) na teren Mortąga i Witoszewa. W ten sposób wszystkie te okoliczności skłoniły mnie do opublikowania owych nieznanych dotąd dokumentów, które są przechowywanych w archiwum miejskim w Zalewie. Zanim jednak przejdę do ich dosłownego przedstawienia słowem drukowanym, gdyż spisane są one przecież ręcznie, uważam za stosowne omówienie ich obecnego stanu z krótkim napomknieniem o ich treści.
Archiwalia te obejmują dokumenty oryginalne i kopie niektórych z nich. Oryginały zostały złożone razem w jedną teczkę, prawdopodobnie jakieś sto lat temu***. Z teczki tej siedem dokumentów pochodzi z czasów krzyżackich. Są to w większości rozporządzenia komturów dzierzgońskich, pod których władzę podlegało wtedy Zalewo. Na trzech dokumentach przywieszona jest pieczęć komturii dzierzgońskiej, dwa razy odciśnięta w czerwonym wosku i raz w czerwonym laku, ta ostatnia szczególnie dobrze zachowana. Wszystkie te pieczęcie są otoczone kapslami z surowego wosku i przywiązane do dokumentów za pomocą grubego sznurka, splecionego z włókien zielonego i różowego jedwabiu. Na jednym dokumencie widnieje tylko kapsel otaczający kiedyś pieczęć, gdyż jej odcisk został wyłamany i zaginął. W ciągu kilku stuleci istnienia wszystkie te oryginały uległy rozmaitym uszkodzeniom. Na najcenniejszym z nich, jest to odnowiony akt lokacji Zalewa z 1320 r., wyrwana została prawie połowa prawej strony, inne zaś mają załamania i pęknięcia powstałe przez ich wielokrotne rozkładanie i składanie. Napisy na dokumentach są częściowo wyblakłe, a niektóre słowa zupełnie nieczytelne z powodu zbutwienia pergaminu w postaci różnej wielkości plam. Przy odczytaniu uszkodzonych fragmentów tekstu pomogła niezwykła okoliczność, ponieważ w Zalewie obok teczki z dokumentami oryginalnymi zachowała się księga z ich najważniejszymi odpisami. Księga ta jest interesująca również z innych względów, co uzasadnia jej bliższe opisanie. Księga ta jest foliantem**** i obecnie zawiera 87 kart - część papierowych, część pergaminowych. Z ubolewaniem trzeba powiedzieć, że zostały one uszkodzone przez poprzedniego burmistrza. Nie znał on zapewne wartości tych dokumentów i naniósł na nie jakieś bazgroły, poodcinał wolne brzegi kart pergaminowych lub je zabrudził, ponadto kilka kart zostało z foliantu po prostu wyrwanych. Z pewnością już wcześniej dokumenty te były źle przechowywane, bo w foliancie niektóre karty są przemieszczone, co miało miejsce chyba na koniec ubiegłego stulecia, gdy oddano je do introligatora w celu oprawy. Pierwsza część tej księgi jest szczególnie wartościowa. Jest to odpis prawa chełmińskiego w języku niemieckim, który pierwotnie zawierał 57 kart - obecnie brakuje 8 z nich: 7,15,21,22,30,54,55 i 57. Po karcie 56 znajduje się 8 odpisów dokumentów niemieckojęzycznych, do których istnieją 4 oryginały. Zaraz po nich widnieje 9 kart odpisów łacińskich listów odpustowych biskupów pomezańskich z Prabut, oryginałów do nich brak. Następnie obecnych jest 7 kart miejskich tabel podatkowych, a po nich 2 karty z 11 zapisami chronologicznymi o różnych sprawach miejskich, z których pierwsza pochodzi z 1398 r., a ostatnia z 1541 r. Na końcu księgi znajduje się spis nazwisk osób, które otrzymały obywatelstwo miasta Zalewa. Rozpoczyna się on zapisem w 1453 r. i jest prowadzony do 1571 r., ale po tej dacie występuje przerwa w notatkach, które są kontynuowane dopiero od 1658 r. i prowadzone do 1705 r.
Prawo chełmińskie, kopie dokumentów, tabela podatkowa i trzy pierwsze zaspisy chronologiczne zostały spisane tym samym charakterem pisma - pięknym pismem gotyckim z czerwonymi nagłówkami. Pozostaje jeszcze odpowiedzieć na pytanie, kiedy to miało miejsce? Otóż na jednej karcie prawa chełmińskiego widnieje adnotacja, naniesiona prawdopodobnie w XVII w. albo XVIII w., która podaje datę 1408 r., co czasowo dobrze pasuje do tych dokumentów i koreluje z datami ich wystawień. Następne karty zostały spisane różnymi charakterami pisma, które pochodzą albo od pisarza miejskiego, albo burmistrza. Jeśli idzie o dokładność odpisów, to ich porównanie z oryginałami wskazuje na minimalne uchybienia tekstu. W niektórych miejscach autorzy odpisów uaktualnili starą ortografię na współczesną i zastosowali też, odchodząc od oryginału, zmiany skrótów w celu lepszego ich zrozumienia - np. Mrg=mark, hnr=Heinrich itd. Tyle o księdze z kopiami, która jest skarbnicą wiedzy dla dziejów Zalewa.
Zwróćmy teraz naszą uwagę na sprawę najważniejszą, czyli na zawartość owych dokumentów. Dokumenty te dają się podzielić na trzy grupy. Grupa pierwsza to rozporządzenia Krzyżaków, a dokładnie komturów z dzierzgońskich. Jest to sześć oryginałów, trzy z nich znajdują się też w księdze kopii w postaci odpisów oraz trzy odpisy zaginionych oryginałów. Grupa druga to zarządzenia administracji miejskiej Zalewa: odpis listu fundacyjnego łaźni z 1326 r. i list o dachówkach z 1374 r. - w oryginale i odpisie. Grupa trzecia to zarządzenia administracji kościelnej: łacińskie listy odpustowe z lat 1325 i 1407 - tylko w odpisach.
Z tych trzech klas dokumentów zajmiemy się tutaj tylko 9 dokumentami krzyżackimi z pierwszej grupy, czyli trzema w oryginale i ich odpisach, trzema w oryginałach bez odpisów i trzema tylko w odpisach. Ponieważ w tece z dokumentami oryginalnymi i w księdze odpisów nie są one ułożone chronologicznie, dlatego wymieńmy je w tym miejscu w sposób uporządkowany czasowo.

I. 25.03 1320 r. Zarządzenie komtura dzierzgońskiego Lutra von Braunschweig o należącej do Zalewa wsi Półwieś - odpis.
II. 21.12. 1320 r. Odnowiony akt lokacji Zalewa wystawiony przez komtura dzierzgońskiego, Lutra von Braunschweig - oryginał z oberwanym prawym brzegiem i jego odpis.
III. 21.12. 1320 r. Akt lokacji Kupina wystawiony przez Lutra von Braunschweig – oryginał.
IV. 29.10.1327 Rozporządzenie o rozebraniu młyna wodnego w Dobrzykach wystawione przez Lutra von Braunschweig - oryginał i jego odpis.
V. 25.04.1334 r. Odnowiony akt lokacji Zalewa, w którym zezwala się na przekopanie kanału między jeziorem Ewingi i jeziorem Jeziorak - oryginał i jego odpis.
VI. 24.06 1338 r. Zarządzenie komtura dzierzgońskiego Hartunga von Sonnenborn o łazni w Zalewie – odpis.

VII. 26.06.1383 r. Zarządzenie komtura dzierzgońskiego Konrada von Weberstedt o włókach - odpis.
VIII. W sobotę przed Niedzielą Palmową 1433 r. Zarządzenie komtura dzierzgońskiego Konrada Weldersheim o zmianie podatku proboszcza - oryginał.
IX. 08.11. 1506 r. Zarządzenie marszałka krzyżackiego Wilhelma zu Gustenburg o ziemi kupińskiej - oryginał.
Z wymienionych dokumentów niewielką wartość poznawczą posiadają dwa ostatnie, gdyż dotyczą tylko imiennego przydziału ziemi, co nie jest zbyt ważne dla dziejów miasta. Również dokument VI i VII nie wnosi interesujących informacji do historii Zalewa, może tylko poza imionami wymienionych w nich świadków. Dla Zalewa szczególnie cenne są dokumenty II, IV i V, gdyż wskazują na najstarszy, niestety zaginiony, akt lokacji Zalewa. Tak więc trzeba z przykrością powiedzieć, że o pierwszym nadaniu i przywilejach miasta Zalewa brak jest wiadomości źródłowych.
W tym miejscu powinniśmy już pozwolić na przemówienie owym oryginalnym dokumentom w słowie drukowanym, gdyby nie jeszcze jedna sprawa zasługująca na naszą uwagę. Okazuje się bowiem, że w omawianych dokumentach wymionione są z dwie nazwy, które w Zalewie są obecnie nieznane, a mianowicie Półwieś i Jezioro Trumpen. Majątek Półwieś założyli Krzyżacy razem z Zalewem i Kupinem w 1305 r., mówi o tym dokument III. Z kolei z dokumentu I dowiadujemy się, że w 1320 r. dobra te zostały oddane miastu Zalewo. W chwili założenia Półwieś miała powierzchnię około 60 ha, które krótko później zostały sprzedane Hansowi Wygandisdorff. Stało się to dokładnie w czasie, gdy Zalewo powiększyło i ogrodziło graniczący wtedy z Półwsią ogródek strzelecki. Właśnie z tego faktu możemy ustalić położenie tej wsi. Wiemy mianowicie, że najstarszy ogródek strzelecki Zalewa znajdował się na północny-zachód od miasta. Zatem Półwieś trzeba identifikowac w sąsiedztwie tego miejsca. Zdaje sie, że była to okolica po prawej stronie obecnej drogi z Zalewa do Rychlik. Starzy ludzie z Zalewa dziś jeszcze wspominają, że jako dzieci słyszeli nazwę Półwieś, kiedy jednak ta nazwa zaginęła, nie byli w stanie powiedzieć nic pewnego.
Nazwy jeziora Trumpen, wymienionego w dokumencie II i V oraz w dokumencie z 1561 r., w Zalewie nikt już nie pamięta i w ogóle nie zna. Być może w tych dokumantach jest mowa o istniejącym kiedyś jeziorze na północ od miasta, po lewej stronie obecnej drogi z Zalewa do Małdyt.

* powstały trzy monografie Zalewa
** obecnie dokumenty te uchodzą za zaginione
*** w teczce tej znajduje się 10 oryginalnych dokumentów, niemniej w przedstawionym
opracowaniu pominąłem trzy z nich, gdyż nie pochodzą one z czasów krzyżackich:
zatwierdzenie wilkierza Zalewa przez księcia Albrechta z 1560 r., przepisanie ziemi z Przemarku do
Kupina przez księcia Albrechta z 1561 r. i przywilej browarniczy Fryderyka Wielkiego z 1750 r.
**** foliant: format książki; arkusz raz złożony (2 karty, 4 strony) o długość grzbietu
minimum 35 cm


Wilkierz miasta Zalewa z 1560 r.

Konrad Rossberg Altpreussische Monatsschrift 1872



Po tym jak w poprzednim artykule zapoznałem naszych czytelników z dokumentami krzyżackimi odnośnie miasta Zalewa, teraz zwrócę ich szanowną uwagę na wilkierz tego miasta z 1560 r., czyli dokument z czasów księcia Albrechta. Oryginał wilkierza zalewskiego znajduje w archiwum miejskim Zalewa i jest przechowywany w teczce razem z innymi archiwaliami. Jest to pojedyńcza, wielka karta pergaminowa o wymiarach 63 cm x 63 cm. Tekst wilkierza został wykonany pochyłem pismem w urzędowym języku niemieckim, typowym dla XV i XVI wieku, co często widzimy w innych dokumentach księcia Albrechta. Jedyną interpunkcją tekstu są małe kreski między kolejnymi słowami, która reprezentuje też kropkę na końcu zdań. Ponieważ kreski te nie są dobrze widoczne w każdym miejscu, postanowiłem zastąpić je interpunkcją współczesną, co tylko w minimalnym stopniu zmieniło obraz oryginału. W prawym dolnym rogu wilkierza znajduje się podpis księcia Albrechta z łacinskią adnotacją: Qui supra, manu propia subscripsit - Albrecht, który własnoręcznie podpisał ten dokument. Pieczęć przywieszona do wilkierza zaginęła. Była to prawdopodobnie pieczęć mała księcia Albrechta, tzw. sygnetowa.


Tłumaczenie: Kazimierz Madela (Jerzwałd)
ODPOWIEDZ

Wróć do „Informacje Historyczne o Jerzwałdzie i Okolicy”