Lokalne nazwy terenowe sprzed II wojny światowej

Moderatorzy: Ewingi, Kazimierz Madela

Awatar użytkownika
mirekpiano
Posty: 1894
Rejestracja: 2010-01-13, 16:28
Kontakt:

Lokalne nazwy terenowe sprzed II wojny światowej

Post autor: mirekpiano »

Kazimierz Madela, nieoceniony znawca historii Oberlandu przesłał mi tumaczenie niemieckiego opracowania Die Flurnamen aus der Oberför derel Altchristburg, ktorego autorem jest Arthur Semrau. Opracowanie to jest zamieszczone w MITTEILUNGEN DES COPPERNICUS VEREINS FÜR WISSENSCHAFT U. KUNST ZU THORN 40. HEFT, THORN 1935, Str 97-109 oraz 45. HEFT THORN 1937 Str 118
http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?i ... ublication
http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?i ... ublication

Okolice Jerzwałdu


Diebsweg: Droga Złodziejów. Boczna odnoga szosy Jerzwałd – Susz. (Rewir łowiecki 160, 156, 151).

Caprowka: Krupówki. Półwysep na Jeziorze Płaskim. Badacz niemiecki Gerullis argumentuje, że nazwa ta pochodzi od istniejącej tam kiedyś wsi Caporne, którą łączy z językiem litewskim i tłumaczy jako omszały pagórek na krowim pastwisku. Obecność w preszłości wsi w tym miejscu wydaje się jednak mało prawdopodobne, milczą o tym źródła archiwalne. Być może było tam jakieś gospodarstwo o tej nazwie. (Rewir łowiecki 147).

Rotes Bruch: Czerwone Bagno. (Rewir łowiecki 148).

Schynasteu – Bruch: Trzynaste Bagno. Schynasteu, od polskiego słowa trzynaście. (Rewir łowiecki 172).

Spitalbruch: Szpitalne Bagno. (Rewir łowiecki 154).

Twaruczek – See: Jezioro Twaruczek. Nazwa Twaruczek, wcześniej Twuruzek, to zniemczenie nazwy polskiej „ Dwa Ruskie”. Pochodzi ona od faktu utopienia się w tym jeziorze dwóch żołnierzy rosyjskich, prawdopodobnie w okresie wojny siedmioletniej (1756-1763) albo w czasie wojen napoleońskich (Rewir łowiecki 158/161).

Wolfsweg: Wilcza Droga. Boczna odnoga szosy Jerzwałd -Susz. (Rewir łowiecki 161 i 162).

Zdrinski – See: Jezioro Zdryńskie. Pochodzenie tej nazwy nie jest znane, może od nazwiska polskiego Zdryński. (Rewir łowiecki 166).

Okolice Witoszewa


Aschbruch: Popiołowe Bagno. Aschbruch: Popiołowe Bagno. Prawdopodobnie było to miejsce pozyskiwania olbrzymich ilości popiołu w wielkich paleniskach przez spalanie drewna, głównie bukowego. Z popiołu uzyskiwano przez ługowanie potaż (zanieczyszczona postać węglanu potasu), niezbędny składnik do produkcji szkła w leśnych hutach szkła. Leśne huty szkła istniały w XVII w. i XIX w. we wsiach Stawki koło Siemian (obecnie już nie istnieje) i Solniki. (Rewir łowiecki 216).

Baptisten – Gestell: Dróżka Baptystów. Podążali nią jerzwałdzcy baptysci (odłam kościoła protestanckiego) do Goyden (Gajdy), gdzie znajdował się ich Domu Modlitwy.
(Rewir łowiecki 240/109/239/225/ 238/225).

Bierweg: Piwna Droga. Przewożono po niej zaprzęgami konnymi beczki z piwem z browaru w Przezmarku do Zalewa.

Büllow – Weg: Droga Büllowa. Z tej drogi korzystał Friedr. Wilh. Graf von Bülow-Dennewitz (1755-1816), wybitny dowódca wojsk pruskich z czasów wojen napoleońskich, być może do przemarszu swoich wojsk. (Rewir łowiecki 237/236).

Entenbruch: Kacze Bagno. (Rewir łowiecki 198).

Eulenbruch: Sowie Bagno. (Rewir łowiecki 200).

Das Gepflügte: Zaorane Bagno. Teren zarosły olchami, gdzie przed dziesiątkami lat były jeszcz widoczne grządki uprawne, prawdopodobnie warzywne. (Rewir łowiecki 199).

Haberlandweg: Droga Haberlanda. Haberland to albo nazwisko niemieckie, albo zniemczone słowo polskie chaber, wtedy byłaby to Droga Chabrowego Pola. (Rewir łowiecki 242).

Hohendorfer Grenze: Granica Hohendorfer. Miejsce między lasem państwowym a terenem wiązanym w nieznany nam sposób z sektą religijną „Anielskich Braci“ ze wsi Hohendorfer (Wysoka w Powiecie Pasłęckim).

Judeweg : Żydowska Droga. Około 1840 r. został tam okradziony właściciel ziemski o nazwisku Sielan, rzekomo przez żydowskich smolarzy. (Rewir łowiecki 207/208).

Katschinniks – Bruch: Kaczyńskie Bagno. Katschinniks to zniemczone słowo polskie kaczyniec. Kaczyńce używano wówczas jako paszę dla świń. (Rewir łowiecki 236).

Katschke – Bruch: Kacze Bagno. Katschke od polskiego słowa kaczka. (Rewir łowiecki 241).

Der alte Kirchhof: Stary Cmentarz. Cmentarz ten był używany do około 1840 r. (Rewir łowiecki 242).

Knochenbruch: Kościste Bagno. (Rewir łowiecki 197).

Kranke – Bruch: Żurawie Bagno. (Rewir łowiecki 226).

Ochsenberg: Wołowa Góra. Około 1840 r. zarżnięto tam skaradzionego woła, wysokość góry wynosi 127,5 m. (Rewir łowiecki 199).

Richters Gestell: Scieżka Richterów. Richter to nazwisko niemieckiej rodziny, która chodziła tamtędy na kłusownictwo do pobliskiego jeziora. (Rewir łowiecki 228, 227/206).

Rosel Garten: Ogród Rosel. Rosel, niemieckie imię żeńskie. (Rewir łowiecki 179-182).

Großer Rotzung: Jezioro Rucewo Duże. Starsza nazwa Rutzow, pochodzi od imienia pruskiego Ruczow.

Kleiner Rotzung: Jezioro Rucewo Małe.

Schonung: Szkółka. Teren wydzielony w lesie, który w pierwszej połowie XIX w. zaproponowano do kupna mieszkańcom wsi Kunzendorf (Witoszewo). Transakcja nie doszła do skutku. (Rewir łowiecki 200 do 203, 197-199).

Spukbruch: Upiorne Bagno. Zarośnięte olchami. (Rewir łowiecki 242).

Große Tomke : Bagno Wielki Tomke. Tomke, niemieckie imię męskie. (Rewir łowiecki 201).

Kleine Tomke: Bagno Mały Tomke. Tomke, niemieckie imię męskie. (Rewir łowiecki 197).

Trocknes Bruch: Suche Bagno. (Rewir łowiecki 209).

Waggelbruch. Bagno Waggela. Waggel, nazwisko niemieckie. (Rewir łowiecki 209).

Weißes Bruch: Białe Bagno. Zarosłe olcham. (Rewir łowiecki 201).

Widowke – Rand: Widokowy Skraj. 2-3 metrowy skraj łąki, być może od słowa polskiego widok. (Rewir łowiecki 203).

Fuchsberg: Lisia Góra. Pagórek w Mortung (Mortąg) o wysokości 110,6 m z niemieckim cmentarzem.

Schafsbruch: Owcze Bagno. Mała łąka w kształcie pięciokąta na polu gospodarza Schulza, w pobliżu wzniesienia o wysokości 114 m.

Okolice Jeziora Witoszewskiego.


Klostock-See: Jezioro Witoszewskie. Znaczenie tej nazwy nie jest znane. Być może pochodz od zniekształconego słowa niemieckiego trzcina, wtedy byłoby Jezioro Trzcinowe albo od pruskiego clokis – niedzwiedz, wtedy byłoby Jezioro Niedzwiedzie.

Poniższe nazwy terenowe przekazał Maxa Stramma urodzony w 1886 r. w Kunzendorf (Witoszewo).

Die Bleiche: Wybielarnia, później Pferdeschwemme: Myjnia dla koni. Miejsce nad Jeziorem Witoszewskim, gdzie myto i ochładzano konie po pracy w polu.

Die tiffe Eck: Ostry Zakręt. Z dużą ilością ruchomego piasku.

An de Elre: Przy Olszy. Miejsce kąpielowe nad Jeziorem Witoszewskim w lekkim zakolu jeziora, wcinającym się łagodnie w las.

Die Hirschsule: Jelenie Babrzysko. Babrzysko, nazwa myśliwska na oznaczenie miejsca grząskiego, gdzie jelenie tarzają się w błocie.

Kahnstelle: Miejsce na Łodzie. Za ich pomocą pływano na wyspę na Jeziorze Witoszewskim.

Kuhplatz: Krowi Plac. Położony blisko tafli Jeziora Witoszewskiego na jego północnej stronie. Obecnie jest tam pomost i punkt czerpania wody.

Poggewinkel: Żabi Róg.

Der Schlung: Zakole Wodne. Zakole Jeziora Witoszewskiego przy wyspie.

Steg: Mostek. Mała kładka prowadząca na wyspę na Jeziorze Witoszewskim, przy nim znajdowało się miejsce na łódki (Kahnstelle).

Werder: Wyspa. Wyspa na Jeziorze Witoszewskim.

Okolice Mortąga.


Die Abfindung: Rekompensata. Pole między wsiami Mortung (Mortąg) i Buchwalde (Bucznik), które w 1850 r. skarb państwa przyznał rolnikom w zamian za pastwisko leśne.

Bednarker Weg : Droga Bednarka. Bednarek, nazwisko polskie. (Rewir łowiecki 288/289, 279/280).

Bjelk, Die große: Wielka Białka. Bagno. Bjelk pochodzi od polskiego słowa biały. (Rewir łowiecki 278).

Bjelk, Die kleine : Mała Białka. W okolicy Gemben See (Jezioro Bucznik). (Rewir łowiecki 284 und 285).

Gerswalder Gestell: Droga Jerzwałdzka. (Rewir łowiecki 298/299).

Haackscher Weg: Droga do Haka. Droga do wsi Hak nad Jeziorem Rucewo Duże. (Rewir łowiecki 268, 257, 247, 246, 230, 229).

Hoboistenweg: Zanaczenie nazwy nieznane. (Rewir łowiecki 288, 279).

Kirchhofschonung: Plantacja Cmentarna. (Rewir łowiecki 294a).

Klanne – Ecke: Zakątek Klannego. Kawałek lasu, który niemiecki rolnik o nazwisku Klanne otrzymał jako odszkodowanie za pastwisko dla krów. (Rewir łowiecki 298b, 298c).

Koh1enpeter: Mielerz. Miejsce, w którym stał mielerz do wypalanie węgla drzewnego. (Rewir łowiecki 268, 253).

Koppitsch-Gestell: Droga Kopptischa. Koppitsch, niemieckie nazwisko dużego właściciela ziemskiego.(Rewir łowiecki.297/298).

Krügers Weg : Droga Krügera. Krüger, nazwisko niemieckie. (Rewir łowiecki 296c).

Kußbuche: Pocałunek Buków. Dwa buki czerwonolistne, zrośnięte razem do wysokości 5 m. (Rewir łowiecki 295a).

Melkplatz: Dojarnia. W czasach wypasania trzody na łąkach leśnych było to miejsce dojenia krów. (Rewir łowiecki 296/297).

Rehgarten: Sarni Ogródek. (Rewir łowiecki 254/255/265/266).

Russengrund: Rosyjska Skrytka. W 1914 miejsce ukrycia żołnierzy rosyjskich.

Schwedenschanze: Wały Szwedzkie. Dwa, równoległe wały ziemne prowadzące od Jeziora Klostock – See (Jezioro Witoszewskie) do Jeziora Gembensee (Jezioro Bucznik). W ich pobliżu znajdowano lanze, szable i podkowy. Pochodzenie pruskie, błędnie przypisywane Szwedom z czasów wojen polsko – szedzkich (1625-16299 i (1655-1660 – potop szwedzki). (Rewir łowiecki 253, 264, 275).

Spielplatz: Plac Zabaw. Kąpielisko przy Gemben-See (Jezioro Bucznik). (Rewir łowiecki 284/285).

Trift: Scieżyna. Prowadziła do Gemben-See (Jezioro Bucznik). (Rewir łowiecki 296b).

Vierteilschonung: Plantacja. (Rewir łowiecki 231, 232, 247, 248).

Weydoms Steg: Scieżka Meydomsa. Weydom, nazwisko niemieckiego ziemianina z Mortung (Mortąg). (Rewir łowiecki 298b).

Wi1dschonung: Dzika Plantacja. (Rewir łowiecki 256, 257a).

Wolfsbudsches Gestell: Dróżka Wilczego Szałasu. Myśliwi ustawili w tym miejscu pułapkę na wilki i obok szałas, z którego w ukryciu obserwowali polowanie. (Rewir łowiecki 298/289).



Okolice wsi Bądze.

Aschbruch: Popiołowe Bagno. Prawdopodobnie było to miejsce pozyskiwania olbrzymich ilości popiołu w wielkich paleniskach przez spalanie drewna, głównie bukowego. Z popiołu uzyskiwano przez ługowanie potaż (zanieczyszczona postać węglanu potasu), niezbędny składnik do produkcji szkła w leśnych hutach szkła. Leśne huty szkła istniały w XVII w. i XIX w. we wsiach Stawki koło Siemian (obecnie już nie istnieje) i Solniki. (Rewir łowiecki 216).


Banse, stagnum 1294: Jezioro Bądze. Znaczenie nazwy Banse, później Bensee, nie jest znane, prawdopodobnie pochodzi z języka pruskiego. Stagnum słowo łacińskie – staw, 1294 data wymienienia tej nazwy w dokumencie krzyżackim.

Bismarckgarten: Ogród Bismarcka. Otto von Bismarck (1815-1898) premier Prus, kanclerz Rzeszy Niemieckiej. (Rewir łowiecki 235) w Starym Dzierzgoniu.

Buchwald: Bukowy Las. Nad Jeziorem Beensee (Jezioro Bądze). (Rewir łowiecki 211).

Fichtebruch: Swierkowe Bagno. Zmeliorowana łąka. (Rewir łowiecki 262c).

Fischersteg : Rybacka Scieżka. (Rewir łowiecki 212 i 186b).

Glimmbockbruch . Głębokie Bagno. Glimmbock, zniemczenie poskiego słowa głęboki. (Rewir łowiecki 259).

Großes Feld: Wielkie Pole. Połać lasu sosnowego za Jeziorem Bensee (Bądze). (Rewir łowiecki 216).

Hirschgrund: Jelenia Dolina. (Rewir łowiecki 191b).

Kaffeegrund: Kawowa Dolina. (Rewir łowiecki 252a)

Klostock – Gestell: Drużka Klostock. Prowadziła od leśniczówki do Klostock-See (Jezioro Witoszewskie).

Luderkaul: Znaczenie nazwy Luderkaul, która dotyczy kotłowego zagłębienie terenu, nie jest znane. Luder w niemieckim żargonie myśliwskim oznacza padlinę zwierzęcą, używaną jako przynentę na drapieżniki.

Mortunger Gestell. Mortąska Drużka. Między rewirami łowieckimi 259/260 i 250/251.

Schweinewiese: Swińska Łączka. Zmeliorowana łąka. Rewir łowiecki 186b. Wcześniej wypasano tam świnie. Obie nazwy są używana do dziś przez mieszkańców Jerzwałdu i Witoszewa.

Späner – Gestell: Zaprzęgowa Drużka. Między rewirami łowieckimi 180/184 i 218/219, na granicy między wsiami Kunzendorf (Witoszewo) i Bensee (Bądze).

Szeramge-Bruch: Bagno Szeramge. Znaczenie nazwy Szeramge nie jest znane. (Rewir łowiecki 251).


Okolice Danielówki


Według opowieści starych ludzi nazwa Danielsruhe (obecnie Danielówka) pochodzi od nazwiska leśnika Daniel, który pracował tu około 1840 r. i podobno pochowany został w lesie w nieznanym obecnie miejscu.

Bärenwiese: Niedzwiedzia Łąka. (Rewir łowiecki. 338/331).

Entenwiese: Kacza Łąka. (Rewir łowiecki 333.)

Grenzwiese: Graniczna Łąka. W pobliżu granicy z Goyden (Gajdy). (Rewir łowiecki 3).

Haberandwiese: Chabrowa Łąka. (Rewir łowiecki 336).

Kahnbudengestell: Łódkowa Drużka. Prowadziła od południowego końca Grosser Motlau-See (Jezioro Motława Wielka) do wsi Kunzendorf (Witoszewo). Nazwa pochodzi od budy nad tym jeziorem, służącej do przechowywania łódek. (Rewir łowiecki 346/347, 341/342, 334/335).

Grosser Motlau – See: Jezioro Motława Wielka.

Schalkowski – Wiese. Łąka Schalkowskiego. Schalkowski, nazwisko niemieckie, prywdopodobnie użytkownika tej łąki. (Rewir łowiecki 337/338).

Schumann – Wiese: Ląka Schumanna. Schumann, nazwisko niemieckie. (Rewir łowiecki 330).

Am Totgeschlagenen: Przy Zatłuczonym na Śmierć. Nazwa miejsca w najniższym punkcie drogi z Kunzendorf (Witoszewo) do Preussisch Mark (Przezmark), gdzie przed laty zabito i obrabowano podróżnika. (Rewir łowiecki 334 - jego środkowa część).


Okolice Wapiennego Bagna.


Axzisen weg: Droga Ascezy. Podobno nazwa drogi powstała z tej okoliczności, że katolicy z powiatów morądzkiego i dzierzgońskiego wędrowali nią przy dzwięku klarnetów i trąbek do sanktuarium klasztoru franciszkanów w Lonk (Ląki Bratiańskie) koło Neumark (Nowego Miasta Lubawskie). Należy jednak wątpić w takie objaśnienie. Bardziej prowadopodobne jest przypuszczenie, że słowo Axzisen powstało przez zdeformowanie słowa Akzise, co oznacza rodzaj podatku. Wtedy byłoby to Droga Podatnika. (Rewiry łowieckie 304, 305. 306. 307).

Die Bednark: Bednarek. Wrzosowisko w rewirz łowieckim 271b, porośnięte częściowo drzewami. Bednarek może pochodzić od słowa polskiego bednarz albo od polskiego nazwiska–Bednarek.

Biergestell: Dróżka Piwna. Przed laty mieszkańcy wsi Mortung (Mortąg) i Buchwalde (Bucznik) drogą tą przywozili codziennie przy pomocy ręcznych taczek beczki piwa z browaru hrabstwa Finckensteinów. Produkowano tam tzw. piwo brązowe. Między rewirami łowieckimi 309, 310, 312, 313 i 305, 306, 307.

Kalkbruch: Wapienne Bagno. Nazwa pochodzi od małego stawu, położonego w pobliżu leśniczówki w Mortągu, w którym pozyskiwano wapno gaszone. (Rewir łowiecki 324).

Kaszmerekweg: Droga Kaczmarka. Nazwa Kaszmerek pochodzi od nazwiska polskiego rolnika Kaczmarek, który przeszło 170 lat temu miał tam nieszczęśliwy wypadek, w wyniku którego i stracił wóz i konia. (Między rewirami łowieckimi 322a i 323a).


Die kleine Piekelk: Małe Piekiełko. Małe bagienko, niemożliwe do przejścia. Nazwa ta pochodzi od polskiego słowa piekło. (Rewir łowiecki 272a).

Stenkeriges Bruch: Cuchnące Bagno. Nazwa ta pochodzi od rosnącego tam licznie bagna zwyczajnego (łac. Ledum palustre), które wydaje silną woń. Rosły tam wtedy 78-letnie sosny, które powinny zostać wycięte, gdyż nie posiadały już przyrostów. (Rewir łowiecki 311 i 317).

Weißes Bruch: Białe Bagno. (Rewir łowiecki 320)


Numery rewirów łowieckich pochodzą z niemieckich map topograficznych: Messtischblatt.
ODPOWIEDZ

Wróć do „Informacje Historyczne o Jerzwałdzie i Okolicy”