chronologiczny opis wydarzeń w Jerzwałdzie

[mirekpiano]

w tym miejscu chciałbym zapoczątkować kronikę wydarzeń w Jerzwałdzie od czasów najdawniejszych do współczesności:
Proszę dopisywać wydarzenia, o których wiecie w osobnych postach a ja będę tę listę aktualizował

1330.02.23 - Luther z Brunszwiku, komtur dzierzgoński, nadał wieś Jerzwałd rycerzowi pruskiemu Skypelonowi w wieczyste posiadanie za zasługi wojenne wyświadczone braciom zakonnym.
1578 - w Księdze gospodarczej Księstwa Pruskiego z 1578 r. (Haushaltungsbuch des Fürstentltums Preussen 1578 r.) zanotowano dane dotyczące okolic Jerzwałdu:
Majątek Lixein (Likszany) nie jest duży i nie można tam wiele przedsięwziąć. Bezpośrednio z nim graniczą opuszczone dobra ziemskie o nazwie Keiserßwalt (Jerzwałd), które można przyłączyć do Lixein (Likszany). Nie jest pewne, jaką one mają wspólnie powierzchnię , moim zdaniem nie jest tego więcej niż 30 łanów (504 ha): można byłoby tam założyć państwowy folwark. Z dobrami Keiserswalde (Jerzwałd) graniczy majątek o nazwie Rotzigeshoeff (Rucewo), osiedliło się w nim dwóch gospodarzy nad jeziorem, w którym łowią leszcze. Byłoby lepiej wydalić ich stamtąd, ponieważ nie posiadają aktów własności i osiedlili się tam samowolnie. Na tych ziemiach trzeba założyc owczarnię, gdyż w pobliżu są dobre pola na pastwiska. Można zatem połączyć wszystkie trzy majątki wraz z ową owczarnią. Jeśli zboża nie chciałoby się wozić za daleko z Rotzigeshoeff (Rucewo) do Lixein (Likszany) albo Keiserßwalt (Jerzwałd), to na Rotzigeshoeff (Rucewo) trzeba zbudować gospodarstwo i jednocześnie ową owczarnię w miejscu, gdzie to najlepiej pasuje. Na tych terenach istnieje doświadczene w hodowli owiec.
1611 - w okolicy Lixainen wybuchła zaraza bydła, a w 1612 r. miała miejsce klęska nieurodzaju, co z kolei przyniosło klęskę głodu.
1707 - Jerzwałd powstał na nowo jako wieś szkatułowa (podatki z niej wpływały bezpośrednio do prywatnej szkatuły króla Prus Fryderyka I Hohenzollerna) i został nazwany Girsewald, pózniej Gerswalde (do 1945 r.), co jest przekształceniem pierwotnej nazwy Keyserswalde.
1710 - Jerzwałd jak i całe Prusy nawiedziła straszliwa epidemia dżumy. W Jerzwałdzie zmarły 92 osoby, w Likszajnach 45, w Rąbitach 26, w Dobrzykach 8, w Haku 48, w Kupinie 73 osoby. W Zalewie pomór przeżyło tylko 7 osób z 709 mieszkańców.
1726 - spis ludności
1732 - spis ludności
1739 - w Jerzwałdzie założono szkołę elementarną. W raportach wizytatorów była ona jeszcze w 1834 r. nazywana polską szkołą, gdyż uczęszczały do niej tylko polskie dzieci.
1780 - w Rucewie grasowały stada wilków, które stały się plagą nie tylko tej wsi, gdyż zagryzały bydło i owce w całej okolicy.
1807 - pewien człowiek z Jerzwałdu poprowadził w nocy do Kamieńca 50 Czarnych Huzarów Pruskich, którzy chcieli dokonać zamachu na życie Napoleona – do ataku nie doszło z powodu silnych straży pałacowych.
1831 - w okolicach Jerzwałdu wybuchła epidemia cholery.
1867 - Jerzwałd dotknęła klęska nieurodzaju, zaraz potem wystąpiła klęska głodu.
1868 luty - wybuchła epidemia tyfusu (w Zalewie zmarło 119 osób)
1871 -
1874.07.14 - utworzono Gminę Wiejską tzw. Amtsbezirks Gerswalde, w której skład wchodzą Jerzwałd, Matyty, Siemiany oraz przysiółki Bukowiec, Rucewo, Likszany. Początkowo siedziba gminy była w Siemianach, zaś głównym administratorem (Amtsvorsteher) do 1892 roku był Kempka zez Siemian
1878.11.11 - gospodarstwo na wyspie jez. Rucewo Małe została uwzględniona w Gminie Wiejskiej
1898 - zbudowano drogę z Dobrzyk do Jerzwałdu
1930 - niemieccy inżynierowie wojskowi przekopali Kanał Jerzwałdzki zakończony groblą, która na wypadek wojny z Polską miała być wysadzona w powietrze w celu zalania okolic Susza.
1930 - wybudowano i wyłożono wysokiej jakości brukiem drogę z Jerzwałdu do Starego Dzierzgonia (obecnie zabytek).
1931.06.07 - Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe w Jerzwałdzie zorganizowało zawody sportowe
1939 - Jerzwałd liczył 1026 mieszkańców i był największą wsią w powiecie morąskim. Pobliskie majątki ziemskie Rucewo z 50 i Likszany z 30 mieszkańcami należały administracyjnie do Jerzwałdu.
1944 od sierpnia do października - w okolicach Jerzwałdu działała grupa siedmiu komandosów radzieckich zrzucona na spadochronach nad lasami przy wsi Dolina. Wszyscy komandosi zginęli w wyniku wielkiej obławy zorganizowanej przez niemieckie wojsko i policję.
1944 jesień - w restauracji Eichenlaube (koło obecnej leśniczówki Bukownica) internowano 20 Badolio Włochów
1945.01.21 - o godzinie 18.30 lokalne władze niemieckie wydały rozkaz ewakuacji mieszkańców Jerzwałdu z powodu zbliżającego się frontu radzieckiego (wcześniejsze opuszczenie wsi bez zezwolenia władz było zabronione pod karą śmierci). Jeszcze tego samego dnia ludność opuściła wieś w uformowanej kolumnie zaprzęgów konnych. Nie wszyscy mieszkańcy uciekali, część pozostała.
1945.01.23 - o świcie pojawili się w Jerzwałdzie Rosjanie. Wjechali czołgami po zamarzniętym jeziorze z dzień wcześniej zajętych Siemian. Zabili następujących mieszkańców:
1. Sokoll Fritz - naczelnik poczty
2. Pukallus Hermann
3. Schipplick Fritz
4. Zerulla Otto
5. Herold Paul
6. Herold Maria z d. Dietrich
7. Winklewski Eduard
8. Winklewski, żona Eduarda
9. Sokolowski , żona rybaka
10. Meyer Emma, babka ś.p. Gertudy Hermann a prababka Giseli i Kurta
11. Wilinski Martha
12. Gavell Emil
13. Gavell, żona Emila
14. Dudde Martha
15. Pukall Karl
16. Teschner Anna, matka kowala Teschnera, który do śmierci żył w powojennym Jerzwałdzie
17. Laschinski, leśniczy z Doliny
18. Laschinski, żona leśniczego z Doliny
19. Dietrich z d. Josevski, kobieta
20. Kindler Hans
21. Buchholz Ottielie
22. Kornatz Paul, właściciel młyna
1945.01.23 do konca kwietnia 1946 - okupacja Jerzwałdu przez Rosjan
1945–1948 - w okolicach Jerzwałdu operowały oddziały 5 Wileńskiej Brygady Armii Krajowej pod dowództwem majora Zygmunta Szendzielarza, ps. Łupaszka (ur. 1910 r. – stracony 8 lutego 1951 r.). Żołnierze Łupaszki atakowali wojska sowieckie, posterunki Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego i działaczy Polskiej Partii Robotniczej, między innymi w Siemianach, Januszewie, Zalewie i Dobrzykach. Jedną z tajnych baz Łupaszki była leśniczówka w Witoszewie.
1945 - w Jerzwałdzie zamieszkał Franciszek Polewczyk
1946 - Antoni Mazur z żoną i dziećmi Mazur, Jan Grędziński, Stanisław Matosek, który został wybrany pierwszym po wojnie jerzwałdzkim sołtysem.
1946 - w Jerzwałdzie powstała Ochotnicza Straż Pożarna
1946 - w Jerzwałdzie otwarto siedmioklasową szkołę podstawową dla 130 dzieci.
1946.05.24 - do Jerzwałdu przybyła grupa 13 rodzin z Mazowsza ( okolice Płocka). Do Morąga przyjechali pociągiem a stamtąd samochodami do Jerzwałdu.
Mikołajczykowie, Kulińscy, Józefowicz, Lewandowscy, Dolacińska, Kaczmarek, Plechowicz, Kopeć, Majewscy, Smagała, Frączkowscy, Igielscy, Piekarscy
1947 - w Jerzwałdzie zamieszkały rodziny Ajeckich, Dobrowolskich, Guzów, Mellerów
1947 - transport przesiedleńców z Akcji Wisła ( Mac, Grzebieniak, Szarjak, Sałosz, Rafa, Stanko, Radawiec,
1948 - powstał Punkt Biblioteczny istniejący do dziś
1956 - w Jerzwałdzie założono Urząd Pocztowy, zlikwidowany w 2007 r
1958 - otwarto Punkt Felczerski, który istniał do 1995 r.
1959.01.16 - pierwszy protokół z posiedzenia plenarnego KGr PZPR w Jerzwaldzie
1961.03.09 - ostatni protokół z posiedzenia plenarnego KGr PZPR w Jerzwaldzie
1967 - w Jerzwałdzie zamieszkał na stałe pisarz Zbigniew Nienacki (1929–1994), autor cyklu powieści dla młodzieży o „Panu Samochodziku” i wielu książek dla dorosłych.
1968 - przez Jerzwałd przejechała kolumna pancerna
1973 - Szkoła Podstawowa w Jerzwaldzie została przekształcona w szkołę z nauczaniem początkowym dla klas 1–3. Uczniowie starsi (klasy 4-8) dojeżdżały do Żbiorczej Szkoły Podstawowej w Dobrzykach.
1976 - od początku lipca do końca sierpnia przebywała w Jerzwałdzie na wakacjach Grażyna "Gaja" Kuroń wraz z synem Maciejem, mieszkała wówczas w domu Państwa Dramińskich
1976.07.30 - zamordowano Bożenę Kroczek (ur. 1964 r)
1980 - w Rucewie zamieszkał aktor Zenon Nocoń
1982 - w Jerzwałdzie kupił dom Aleksander Minkowski, pisarz.
1985 - w Jerzwałdzie zamieszkał Michał Nałęcki, który już w 1979 roku rozpoczął pracę jako leśniczy w Nadleśnictwie Susz. Początkowo mieszkał w leśniczówce Witoszewo. Odtąd częstym gościem w Jerzwałdzie był jego ojciec Konrad Nałęcki, słynny reżyser filmowy ( m.in. współtwórca filmu " Czterej Pancerni i Pies"
1991 - w Jerzwałdzie ukazał się wydawany prywatnie 1 Numer Biuletynu Społeczno-Kulturalnego „Pomezaniae” (www.pomezaniae.jor.pl),
1992 - zmarł Zenon Nocoń
1994.09.23 - zmarł pisarz Zbigniew Nienacki. Jego grób znajduje się na miejscowym cmentarzu, a na domu, w którym mieszkał, wisi tablica pamiątkowa.
1994 - utworzono Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego (PKPI) z siedzibą w Jerzwałdzie (http://parkikrajobrazowewarmiimazur.pl/ ... ilawskiego) z zadaniem ochrony dziedzictwa przyrodniczego i prowadzenia edukacji ekologicznej. Na terenie PKPI znajdują się trzy rezerwaty przyrody: „Jasne”, „Czerwica” i „Jezioro Gaudy”.
1995.03.17 - w Jerzwałdzie odbyło się uroczyste przekazanie lokalnej społeczności ambulatorium. Organizatorem i głównym sponsorem tego przedsięwzięcia był prof. med. Józef F. Schier. Niestety ówczesne władze gminne nie doceniły właściwie tego wielkiego zaangażowania Pana Profesora wobec jerzwałdzkiej społeczności i nie podjęło żadnej aktywności aby utrzymać ten punkt ambulatoryjny "przy życiu". Praktycznie więc to ambulatorium nigdy nie zaczęło działać.
1996 - przy Gajówce ( droga na Witoszewo) założono Ośrodek Okresowej Rehabilitacji Zwierząt Chronionych.
1998 - likwidacja Szkoły Podstawowej w Jaerzwałdzie, która była filią SP w Dobrzykach
2009 - założono portal internetowy www.jerzwald.pl z jerzwałdzkim forum wolnej wypowiedzi
2011.03.25 - zmarł śmiercią tragiczną wieloletni sołtys Jerzwałdu i działacz społeczny Ryszard Dubanowski.
2011.03.31 - zmarł były sołtys Jerzwałdu, Tadeusz Dziekan
2012 - w wieku 98 lat zmarła najstarsza mieszkanka Jerzwałdu Marta Chojnowska
2012.09.06 - zmarł po długotrwałej ciężkiej chorobie były radny Janusz Sokołowski.