Etymologia nazwy Jerzwałd i innych miejscowości

Moderatorzy: Ewingi, Kazimierz Madela

Ewingi
Posty: 262
Rejestracja: 2010-02-03, 20:20
Lokalizacja: Poznań

Etymologia nazwy Jerzwałd i innych miejscowości

Post autor: Ewingi »

Ostatnio, podczas mojej wizyty w bibliotece UAM, dziwnym trafem zabrakło na półkach czytelni tomów monumentalnego wydania "Nazwy miejscowe Polski: historia, pochodzenie, zmiany" Kazimierza Rymuta (1935-2006). Ale od czego jest internet! Wszystkie, dotychczas wydane tomy (łącznie 6 do liter Ma) znajdują się pod adresem: http://rcin.org.pl/dlibra/publication?i ... 1&lp=1&QI= Uwaga: od dnia 21.11.12 przez kilka dni serwer ten jest niedostępny.
Na początek Jerzwałd. Hasło i wyjaśnienie skrótów literatury w tomie 4.
Proszę zwrócić uwagę kiedy po raz pierwszy pojawiła się nazwa wsi w polskim brzmieniu.
Ciekawe.
Załączniki
Jerzwald_161.jpg
Awatar użytkownika
mirekpiano
Posty: 1894
Rejestracja: 2010-01-13, 16:28
Kontakt:

Post autor: mirekpiano »

Dzięki Ewingi za tego linka
pozwoliłem sobie ściągnąć to w pliku tekstowym:

Jerzwałd, wś, olszt., gm. Zalewo, 9 km na płd.-zach. od Zalewa: Jeyerswalde od. Gerswalde, ws 1785 Goldb I62, 85 ; Gerswalde 1796-1802 MpSchrot XVI; Geierswalde, Ierzwałd, Girzwaldi ok. 1850 SzcześTeka 65; Gerswald, Geierswalde (niem.), ob. Ierzwałd 1881 SG II 538; Ierzwałd, niem. Geyerswalde 1882 SG III 567; Jerzwałd- Geyerswalde 1941 Choj 102; Jerzwałd - Gerswalde 1951 Rosp 109; Jerzwałd, -du 1980 WUN I 650. - Starsza n. niem. Geierswalde, por. n. os. Geier, Geyer Brech I 538 + -walde. Do n. os. por. Geier 'sęp' lub śrwniem. ger 'chciwy, łakomy, łapczywy' Gott 203. N. Jerzwałd to adaptacja fonetyczna n. niem., z przekształceniem ger- > jerz- i członu -walde> -wald. Por. też objaśnienia n. m. Gierzwałd; być może jest to n. przeniesiona z tej n. wsi. (por. Dohr 86).
RP


poniżej wykaz skrótów:

Brech - J. K. Brechenmacher, Etymologisches Worterbuch der l)eutschen Familien-
namen. I-II. Zweite Auf1age. Limburg a.d. Lahn 1957-1963.

Goldb I - J. F. Goldbeck, VorsUindige Topographie des Konigsreich Preussen. Erster Teil. 2 Lieferung (Departement Konigsberg). [1789]. Nachdruck. Hamburg 1967.

Map Schrot XVI - Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Lithauen und West-Preussen nebst
dem Netzdistrict aufgenommen unter Leitung des K6nigl. Preuss. Staats
Ministers Hernn von Schroetter in den Jahren von 1796 bis 1802. Berlin
1802-1812.

SG - Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Pod
red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego. I-XV. Warszawa
1880-1902.

Choj - W. Chojnacki ł Słownik polskich nazw miejscowości w b. Prusach Wschodnich
i na obszarze b. Wolnego Miasta Gdańska, według stanu z 1941 r. Poznań 1946.

WUN - Wykaz urzędowych nazw miejscowości. [-III. Warszawa 1980-1982.

Gott - M. Gottschald, Deutsche Namenkunde Unsere Familiennamen Fi.infte verbes-
serte Auflage mit einer Einfi.ihrung in die Familiennamenkunde v. R. Schi.itzeichel.
Berlin-New York 1982.

Rosp - S. Rospond, Słownik nazw geograficznych Polski zachodniej i połnocnej.
Wdrszawa 1951.



widzę jednak, że prof. Rymut w ogóle nie uwzględnił najstarszych nazw:
Keysen, Keysy - nazwa od imienia założyciela http://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzwa%C5%82d
Keysirswalde, Keyserswalde - jw
Ostatnio zmieniony 2012-11-21, 17:11 przez mirekpiano, łącznie zmieniany 2 razy.
Awatar użytkownika
mirekpiano
Posty: 1894
Rejestracja: 2010-01-13, 16:28
Kontakt:

Bądze

Post autor: mirekpiano »

Bądze (1), WŚ, elb!., gm. Stary Dzierzgoń, 12 km na płn.-wsch. od Susza: Bensee 1789 Goldb I 16; Bansee 1796-1802 MpSchrot XVI; Bense 1820 Wald 185; Bensee 1920 MpHAPr I; Banzy-Bensee 1946 Ley 145; Bqdze-Bansee 1951 Rosp 6; Bqdze, Bądz 1980 WUN I 57. - N. m. od n. jeziora *Ban(s)se, dziś Bądze, nad którym wś leży (Banse 1294, Bansen 1595 , Bensee See 1926 Ley II 134). N. jeziora od prus. *bans-, o niejasnym znaczeniu Toporov Prus I 193. Forma zgermanizowana Bansee z Bans- + -see 'jezioro'. Z niej utworzone polskie Bądze, Banzy; por. też objaśnienia n. Bęsia.
Li t.: Przyb Bal t 24. RP


literatura (uzupełnienie):
Ley II 134 - G. Leyding-Mielecki, Słownik nazw miejscowych okręgu mazurskiego. Cz. II.
Nazwy fizjograficzne (zlokalizowane). Poznań 1959.

Toporov Prus I - W. N. Toporov, Prusskij jazyk. Slovar'. I-IV: A-L. Moskva 1975-1984.
Załączniki
Badze.jpg
Awatar użytkownika
mirekpiano
Posty: 1894
Rejestracja: 2010-01-13, 16:28
Kontakt:

Dobrzyki

Post autor: mirekpiano »

Dobrzyki, wś, olszt., gm. Zalewo, 4 km na płd. od Zalewa: Wygando villam, Wigandissdorff, Wigandesdorf (1304) PrUr 1/2, 510; Wigandesdorf (1320)XV PrUr II 198; Wyganddor (1327) PrUr II 393; Wikstorf (1346) XIV PrUr IV 31; Wigandisdorf (135S)XIV PrUr V 168; Wiegantdorf, czyli Weinsdorf 1601 KętL 572; Weinsdorf 1796-1802 MpSchrot XVI; Weinsdorf al. Wansdorf 1893 SG XIII 189; Weinsdorf - Dobrzyki 1946 Ley I 51; Dobrzyki, -rzyk 1980 WUN 343. -Starsza n. niem. Wiegandesdorf, od n. os. Wiegand, Wigand, ta od śrwniem. wigants 'bojownik' Gott 528 + -dor 'wieś'. Wtórne nawiązanie do n. os. z członem *Wig-, Wein-, Wahn-, Wann- Gott 512, 522. N. Dobrzyki wprowadzona po 1945 T. Lit.: GórnRWrm 225.
RP

literatura:
PrUr - Preussisches Urkundenbuch. Politische (allgemeine Abteilung):
1/1: [1140-1257]. Hrsg. v. R. Philippi, C. P. Woelky. Konigsberg 1882;
1/2: [1257-1269]. Bearb. v. A. Seraphim. Konigsberg 1909;
II: (1309-1335). Hrsg. v. M. Heine, E. Maschke. Aalen 1962;
III: 1. Lieferung (1335-1341). Hrsg. v. M. Hein, Konigsberg 1944 (Nachdruck
Marburg 1975); 2. Lieferung (1342-1345). Hrsg. H. Koeppen, Marburg 1958;
Nachtrage, Marburg 1961;
IV: (1346-1351), Nachtrage. Hrsg. v. H. Koeppen, B. Poschmann. Marburg
1960-1964;
V: 1. Lieferung (1352-1356), 2. Lieferung (1357-1361), 3. Lieferung (Nachtrage
und Register). Hrsg. v. K. Conrad. Marburg 1969-1975.

KętL - W. Kętrzyński, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich. Lwów 1882.

GórnRWrm - H. Górnowicz, Rodowe nazwy miejscowe Mazur i Warmii Komunikaty Ma-
zursko-Warmińskie, 1965, s. 197-228.
Załączniki
Dobrzyki.jpg
Awatar użytkownika
mirekpiano
Posty: 1894
Rejestracja: 2010-01-13, 16:28
Kontakt:

Likszany

Post autor: mirekpiano »

Likszany, os., dawniej wś., olszt., gm. Zalewo, 8 km na płd. od Zalewa: villas Juxeyne, wariant lnxeyne 1343 PrUr III 404; Juxyen ok. 1400 Ger 52; Lixainen (Lixehnen), wś ok. 1780 HAPr IV 284; Lixeinen, wś 1798 Goldb I 122; Lixeynen 1796-1802 MpSchrot XVI; Lixainen, folw. 1820 Wald 194; Liksany, niem. Lixainen 1884 SG V 230; Lixainen - Liksajny 1946 Ley I 48; Lixainen - Likszany, -an, likszański 1947 MPol XXV nr 111; Likszany, -szan 1981 WUN II 295. - Początkowo n. *Juksein-ai lub *Juksij-s, z suf. -ein- lub -ij-, od prus. n. os. Joxe, Jaxe (substytucyjne wahanie u : o) TAP 38, 124, por. lit. n. os. Juksa (: juksa, juksas 'nikczemnik, niegodziwiec, wstrętny' albo juksas 'ten, kto śmieje się z każdej błahostki') Lp I 853. Od XVIII w. źródła notują prus. n. wsi *Liksain-ai, por. prus. n. os. Lixa TAP 52, lit. n. os. Liksas (: liksas 'ktoś bardzo żywy, żywotny, niespożyty') Lpvz 81, z suf. -ain-. Nie można wykluczyć, że n. os. pochodzi od prus. likuts 'mały' TAP 143. N. Liksajny nawiązuje do n. prus.; wariant Likszany przystosowany do typu pol. nazw z suf. -any, z hiperpoprawnym - (ucieczka od domniemanego mazurzenia). Lit.: Ger 52; Toporov Prus III 91, V 245-6; PrzybBalt 147-8; PetVV 155.
RP

literatura:
Ger 52 - G. Gerullis, Die altpreussischen Ortsnamen. Berlin 1922.

HAPr IV - Historisch-geografischer Atlas des Preussenlandes. Lieferung 4. ErHiuterungen zu den Karten. Register. Wiesbaden 1976.

HAPr V - Historisch-geografischer Atlas des Preussenlandes. Lieferung S. ErHiuterungen zu den Karten. Register zur Karte des ais adelig geltenden Famllien mit
Landbesitz im Herzogtum Preussen 1540. Wiesbaden 1978.

MPol XXV - Monitor Polski. Dzienik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa 1946 i nn.

TAP -R. Trautmann, Elb- und Ostseesslavischen Ortsnamen. Teil I-III. Berlin 1948-1956.

Lpvz - Lietuviq pavardziq zodynas. 1: A-K, II: L-Z. Vilnius 1985-1989.

PrzybBalt - R. Przybytek, Ortsnamen baltischer Herkunft im sudlichen Teil Ostpreussens
(Nazwy miejscowe pochodzenia bałtyckiego w południowej części Prus
Wschodnich). Stuttgart 1993.
Załączniki
Likszany.jpg
Awatar użytkownika
mirekpiano
Posty: 1894
Rejestracja: 2010-01-13, 16:28
Kontakt:

Koziny

Post autor: mirekpiano »

Koziny (1), os., dawniej wś, olszt., gm. Zalewo,3 km na płd. od Zalewa: Kesen 1437 GZ 35; Keesen, wś 1789 Goldb I 92; Koeschen 1796- -1802 MpSchrot XVI; Koszen 1820 Wald 194; Koessen, wś 1883 SG IV 245; Koszen 1920 MpHAPr I; Koeszen, Kezin - Kozin, wś 1946 Ley I 48; Koszen - Koziny, -zin, koziński 1950 MPol nr A-52; Koziny - Koszen, os. 1951 Rosp 142; Koziny, -zin 1981 WON II 192. - Zapisy niem. Kesen, Keesen, Koszen wskazują raczej na bałt. pochodzenie n., może pierwotnie *Kes-/fKis-// *Kiz-ai (prus. końcówkę zastąpiono niem. -en).
Zaproponowane rekonstrukcje n. m. ze względu na trudność ustalenia jakości samogłoski i spółgłoski w rdzeniu są hipotetyczne. Por. zatem prus. n. Kessiten, Kisus, lit. n. w. Kese (: k(sas 'kępa, kępka'), lit. n. os. Kisunas (: kisa 'wścibski człowiek', kistis 'wścibiać, mieszać się'), Kizys (: kizas 'człowiek, który złości się' Lpvf I 1006,
1010), por. też objaśnienie n. Kaskajmy. N. Koziny nadana po 1945 r., por. n. os. Kozina SSNO III 121, w l. mnogiej (zgodnie z tradycją w tym regionie). Na mapie Mp-25(Morąg) os. oznaczona jest jako obiekt zniszczony. Lit.: Ger 61, 65; Toporov Prus III 340, IV 32, 340.
RP
Załączniki
Koziny.jpg
Awatar użytkownika
mirekpiano
Posty: 1894
Rejestracja: 2010-01-13, 16:28
Kontakt:

Kiemiany

Post autor: mirekpiano »

Kiemiany, wś, olszt., gm. Zalewo, 6 km na płd.-zach. od Zalewa: versus Kemen 1333 PrUr II 513; bonorum dicti Reynconis 1343 PrUr III 405 (= Kammen?); Kemyms, Kemmys ok. 1400 Ger 60; Kemmis 1437 GZ 35; Camnen, Kemmen, wś 1789 Goldb I 30, 92; Cefflen 1796-1802 MpSchr6t XVI; Cammen (Kammy) 1820 Wald 194; Kaemmen (niem.) 1882 SG III 665; Kaemmen - Kamy 1946 Ley I 47; Kammen - Kiemiany, -a n, kiemiański 1948 MPol XXVI nr A-59; Kiemiany, -mian 1981 WUN II 71 - Genetycznie * K . t . * K . ( ? ) l . prus. n. emen-al, ez em-IS., por. It. n. m. Kemanai, Kiemanai , Kiemanas, lot. kemere, kemeres-upe, prus. n. os. Kemule, lit. Kemesius, Kemesis, od lit. kemesis, kemesius 'niezgrabny człowiek' Lpvz I 970. Wieś nosiła oboczną n. prus. *Reinkonis, por. prus. n. os. Reynike, Reinike, Rainiko,
lit. Raine, od rdinas, raTnas 'prążkowany, pstry' TAP 82, Lpvz II 563, ale może to być też pożyczka z niem. Rein(e)ke. N. Kiemiany nawiązuje do pierwotnej prus. nazwy, ustalona na wzór nazw z suf. -any. Wanant Kamy jest adaptacją fonetyczno-fleksyjną niem. Kammen. Lit.: Ger 60; Toporov Prus III 312; PrzybBalt 106-7. RP
Załączniki
Kiemiany.jpg
Awatar użytkownika
mirekpiano
Posty: 1894
Rejestracja: 2010-01-13, 16:28
Kontakt:

Jezierce ( Hak)

Post autor: mirekpiano »

Jezierce (3), os., dawniej wś, elbl., gm. Zalewo, 6,5 km na płd.-zach. od Zalewa: Haack 1789 Goldb I 75; Haack 1820 Wald 194; Haack, wś 1882 SG III 1; Haack - Jezierce, -rzec, jezierzecki 1950 MPol nr A-52, poz. 588; Jezierce - Haack, os. 1951 Rosp 109; Jezierce, -rzec 1980 WUN I 651. - Dawniej n. niem. Haack (: Hag 'ogrodzenie' lub Hake 'przekupień' Gott 227). N. Jezierce ustalona po 1945 r. Wieś usytuowana w okolicy dwóch jezior: Rucewa i Witoszewskiego.

RP
Załączniki
Jezierce.jpg
Ostatnio zmieniony 2012-11-21, 19:01 przez mirekpiano, łącznie zmieniany 1 raz.
Awatar użytkownika
mirekpiano
Posty: 1894
Rejestracja: 2010-01-13, 16:28
Kontakt:

Matyty

Post autor: mirekpiano »

Matyty, wś, olszt., gm. Zalewo, 7 km na płd. od Zalewa: Matiten 1343 Ger 95; vilIe Mathitin, Mathityn 1343 PrUr III 404; Matthiten 1437 GZ 35; Maditten 1507, Mattiten 1508 Ger 95; Mottiten, wś 1789 Goldb I 138; Motitten 1796-1802 MpSchrot XVI; Motitten 1820 Wald 194; Motitten 1885 SG VI 740; Motitten, Maudithen - Majdyty 1946 Ley I 49; Motitten - Matyty, -yt, matycki 1948 MPol XXVI nr 59; Matyty, -ty t 1981 WUN II 422. - Dawna n. prus. *Matit-lub *Maudit-ai od prus. D. os. Matto, lit. Matuttis (: Matas) Lpvz II 185, 178 lub o etymologii jak Majdy (zob.). N. utworzona przy użyciu suf. -1t-. W zapisach zniemczonych wahanie a : o, t :d, zakończenie -en //-in. Poświadczony jest także wariant Majdyty, por. objaśnienie n. Majdy. Po 1945 r. zatwierdzono urzędowo formę Matyty Lit.: Ger 95; PrzybBalt 171-2.
RP
Załączniki
Matyty.jpg
Awatar użytkownika
mirekpiano
Posty: 1894
Rejestracja: 2010-01-13, 16:28
Kontakt:

Bukowiec

Post autor: mirekpiano »

Bukowiec (15), os., dawniej wś, olszt., gm. Zalewo, 9,S km na płd. od Zalewa: Mottitscher Winkei od. Buckowitz 1789 Goldb I 25, 138; Bukowitz 1796-1802 MpSchrot XVI; Bukowitz - Bukowiec 1879 KętN 185; Bukowiec l niem. Bukowitz 1880 SG I 463; Bukowiec - Bukowitz 1951 Rosp 29; Bukowiec, -wca 1980 WUN I 194. - Oboczna n. niem. od n. m. Mottitten, dziś Motyty + Winkei 'róg, narożnik'. Wieś leży na półwyspie wciśniętym między jeziora jeziorak i Flach. RP
Załączniki
Bukowiec.jpg
Kazimierz Madela
Posty: 53
Rejestracja: 2010-02-02, 11:13
Lokalizacja: Berlin

Re: Bukowiec

Post autor: Kazimierz Madela »

Jedną z większych zagadek dotyczących nazw miejscowości jest pochodzenie niemieckiej nazwy miasta Rosenberg (Różane Wzgórze), obecnie Susz. Nikt dziś dokładnie nie wie, z jakich powodów właśnie róża (niem.Rose) pojawiła się w nazwie miasta oraz na jego pieczęci i herbie.
Awatar użytkownika
mirekpiano
Posty: 1894
Rejestracja: 2010-01-13, 16:28
Kontakt:

Post autor: mirekpiano »

Przy okazji Kreis Rosenberg zapytam, czy wiadomo coś o etymologi nazw Fabianken oraz Grünhof. Niestety w pracy prof. Rymuta tego nie ma. Również brakuje Olbrachtowa.
Zygmunt
Posty: 46
Rejestracja: 2010-03-07, 21:29
Lokalizacja: Wuppertal Siemiany

Post autor: Zygmunt »

Niemieccy osadnicy jako patronke Rosenbergu wybrali sw. Rozalie ktora trzyma roze w rece i same jej imie pochodzi tez od rozy moze dlatego?
Gość

Post autor: Gość »

Tak, każdemu się wydaje, że osadnicy Pruscy to zwykle ewangelicy, a tu taka patronka.
Herb,Flaga Rosenberg in Westpreußen
Na domiar wszystkiego kościół w Suszu jest też jest pod wezwaniem św.Rozalii
( pustelnica, dziewica i święta Kościoła katolickiego.)
Kazimierz Madela
Posty: 53
Rejestracja: 2010-02-02, 11:13
Lokalizacja: Berlin

Post autor: Kazimierz Madela »

mirekpiano pisze:Przy okazji Kreis Rosenberg zapytam, czy wiadomo coś o etymologi nazw Fabianken oraz Grünhof. Niestety w pracy prof. Rymuta tego nie ma. Również brakuje Olbrachtowa.
W 1312 r. kapituła pomezańska zleciła wójtowi kapituły o imieniu Albrecht założenie wsi na prawie chełmińskim na 1780 ha ziemi. Jednocześnie w nagrodę za dotychczasową wierną służbę wyznaczyła go na sołtysa tej wsi. Albrecht założył wieś Gross Albrechtau, czyli nazwa wsi pochodzi od imienia jej zasadzcy – Albrechta. Sołtys Albrecht otrzymał 1/10 część ziemi wiejskiej (168 ha), trzecią część zasądzonych kar, prawo swobodnego polowania na zające w granicach wsi na potrzeby własne i własnych dzieci, prawo poławiania ryb w Jeziorze Gaunitz (obecnie Gaudy, nazywane też: Gawnus, Gawnitz, Czawnes – znaczenie tych nazw nie jest znane) na potrzeby własnego stołu oraz prawo hodowli 200 owiec na polach wiejskich.
ODPOWIEDZ

Wróć do „Informacje Historyczne o Jerzwałdzie i Okolicy”